تقسیمات کشوری
شهرستان زاهدان با مساحت 36581 کیلومتر مربع درشمال استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان 0 کیلومتر است . این شهرستان دارای تعداد 3 مرکز شهری و 4 بخش – 8 دهستان و 1012 آبادی دارای سکنه است .
عنوان | شهرستان | استان | نسبت شهرستان به استان (درصد) |
مساحت (کیلومتر مربع ) | 36581 | 187502 | 51/19 |
تعداد شهر | 3 | 31 | 68/9 |
تعدا بخش | 4 | 36 | 11/11 |
تعداد دهستان | 8 | 98 | 16/8 |
عوارض طبیعی
( ارتفاعات ، رودخانه ها ، قنات ، چاه و چشمه ها(اعم از فصلی و غیر فصلی ) سرچشمه رودخانه و منتهی به رودخانه های لاز ، اومار ، کچه رود و رودخانه لادیز در این شهرستان واقع می باشد .
منابع تامین آب و حوزه آبریز و شبکه رودخانه ها : آب این شهرستان ازطریق 1493حلقه چاه 411 رشته قنات 176 رشته چشمه با میزان آبدهی251میلیون متر مکعب و رودخانه های لار ، اومار ، ماهی و لادیز و کچه رود با میزان آبدهی متوسط سالانه 8 میلیون متر مکعب تامین می شود.
اقلیم
شهرستان زاهدان دارای اقلیم بیابانی گرم و خشک می باشد . میانگین بارش سالانه در این شهرستان 72 میلی متر و متوسط دمای آن در سال 82 از5/42 الی 6/12- درجه سانتی گراد در تغییر است
پیشینه تاریخی و گردشگری
( تاریخچه و وجه تسمیه نامگذاری ، اماکن و آثار تاریخی ، آداب و رسوم ،مشاهیر و شخصیت های تاریخی ) در اوایل پادشاهی فتحعلی شاه قاجار در محل زاهدان چاه آبی بود که راهزنان پس از حمله به کاروانها و چپاول دارایی آنان ساعتی یا شبی را در آنجا سپری می کردند پیرامون این چاه جنگلهای انبوه ، طاق و گز بود که اکنون اثری از آن نیست . در سال 1315 هجری قمری یکی از ساکنان آن محل کاریزی در آنجا حفر کرد و آبادی کوچکی بوجود آمد که « دزدآب » نام گرفت . چهار سال بعد متخصصان بلژیکی که در استخدام دولت ایران بودند جهت دایر کردن گمرک خانه به دزدآب آمده و از این زمان به تدریج به وسعت و جمعیت دزدآب افزوده شد . از سال 1314 شمسی دزدآب به زاهدان تغییر نام یافت . اولین نشانه های شهرنشینی با احداث خط آهن از کویته پاکستان به زاهدان پدیدار شد و با توسعه های بعدی زاهدان امروزی به مرکز استان تبدیل شد .زاهدان شهری جدید الاحداث است که بر سر راه کرمان به مشهد ، کرمان به چابهار و نزدیک پاکستان و افغانستان واقع شده است . از جمله بناهای تاریخی و سیاحتی شهرستان می توان به تفریح گاه پارک ملت ، براسان ، مجتمع فرهنگی باغ خانواده ، موزه مردم شناسی ، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزیا ، بازارچه سرپوش ، ساختمان قدیمی پست ، دادگستری و ... اشاره کرد .
زبان و مذهب
مردم شهرستان زاهدان به لهجه بلوچی تکلم می کنند و لهجه های فارسی و محلی نیز رایج است . در این شهرستان 83/99 درصد جمعیت آن را مسلمانان شیعه /سنی/تشکیل می دهند.
جمعیت و نیروی انسانی
جمعیت شهرستان زاهدان در سال 1375 حدود 487031 نفر بوده این رقم در سال 1382 به 627451 نفر رسیده است .تغییرات جمعیت در سال 1382 نسبت به سال 1375 ،برابر68/3 درصد بوده است .
شرح | کل جمعیت | جمعیت‌روستائی | جمعیت شهری | میزان‌شهرنشینی (درصد) |
شهرستان | 627451 | 100211 | 527240 | 84 |
نیروی انسانی
بر اساس برآورد انجام شده در سال 1382جمعیت فعال این شهرستان *(استان)241923نفر، جمعیت شاغل 225353 نفر به ترتیب روستایی و شهری 1084974و 1065034بوده و ترکیب اشتغال به ترتیب کشاورزی صنعت و خدمات 28و8/24و2/47 درصد می باشد.
آموزش و پرورش
در سال تحصیلی 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی شهرستان 145521 نفر بوده که 02/27 درصد از دانش آموزان استان را تشکیل می دهد. از کل دانش آموزان این شهرستان 35/55درصددرمقطع ابتدائی،65/24درصددرمقطع راهنمائی،64/17درصد در مقطع متوسطه و56/17 درصد در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل می باشند .69/45درصد از کل دانش آموزان شهرستان زاهدان را دانش آموزان دختر تشکیل می دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائی نیز08/11 درصد می باشد.
آموزش عالی
در سال تحصیلی 83-1382 در شهرستان زاهدان 24593دانشجودر حال تحصیل بوده که از این تعداد 70 درصد دردانشگاه دولتی و30 درصد دردانشگاه آزاد وپیام نور مشغول به تحصیل بوده اند.
عنوان | سال 1375 | سال 1382 | شاخصهای مقایسه ای طی سالهای82- 1375 | |||||
درصد تغییرات | رشد سالانه (درصد) | |||||||
شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | |
تعدادمراکزآموزش عالی | 8 | 12 | 9 | 24 | 5/12 | 100 | 5/12 | 9/5 |
تعداد دانشجویان | 23529 | 26250 | 24593 | 36977 | 32/4 | 9/40 | 16/4 | 19/3 |
دانشجویان دختر | 5697 | 6715 | 11547 | 17880 | 7/102 | 3/166 | 012/0 | 8/8 |
بهداشت و درمان
شهرستان زاهدان از لحاظ امکانات بهداشتی و درمانی در سال 1375 دارای 5 بیمارستان با 717 تخت بوده که در سال 1382 تعداد بیمارستان به7 و تعداد تخت بیمارستان نیز به 1186 رسیده است .
شرح | سال 1375 | سال 1382 | درصدتغییرات بین سالهای82- 1375 | رشدسالانه(درصد) دوره 82- 75 | ||||
شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | |
تعداد بیمارستان | 5 | 13 | 7 | 14 | 40 | 7/7 | 3/18 | 7/7 |
تعداد مراکز بهداشتی و درمانی شهری | 20 | 50 | 66 | 140 | 230 | 180 | 6/2 | 1/101 |
تعدا د خانه بهداشت | 33 | 632 | 47 | 719 | 42 | 7/13 | 5/2 | 15/0 |
تعداد پزشک و دندانپزشک | 150 | 383 | 218 | 603 | 45 | 4/57 | 5/0 | 2/0 |
سرانه تخت بیمارستانی به ازای هرهزارنفر | 2/147 | 3/67 | 1/189 | 7/68 | 5/28 | 2 | 6/0 | 5/1 |
سرانه پزشک عمومی به ازای هرهزارنفر | 1/13 | 16 | 6/15 | 20 | 19 | 25 | 2/7 | 7/5 |
فرهنگ و گردشگری
شرح | سال 1375 | سال 1382 | درصدتغییرات | رشدسالانه(درصد) | ||||
شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | شهرستان | استان | |
تعداد سینما | 2 | 3 | 1 | 2 | - | 34 - | - | 8/42 |
تعداد سالن های نمایش | 7 | 29 | 7 | 32 | - | 10 | - | 3/3 |
تهداد کتابخانه عمومی | 6 | 25 | 7 | 40 | 16 | 60 | 7/16 | 1/3 |
تعداد مرکزفرهنگی ثابت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان | 6 | 19 | 6 | 19 | - | ----- |
| ----- |
صنایع دستی
1- سوزن دوزی بلوچی
2- سکه و آئینه دوزی
3- قالیبافی
تربیت بدنی
این شهرستان از وجود سه استادیوم ، سه میدان فوتبال ، سه میدان والیبال ، سه بسکتبال ، 17 سالن ورزشی و سه ورزشگاه بهرمند می باشد.سرانه فضای ورزشی به ازای هر هزار نفر ( سر پوشیده ) 108 متر مربع و سرانه فضای ورزشی روباز 257 متر مربع برای هزار نفر جمعیت است .
کشاورزی و منابع طبیعی و دامپروری
در سال زراعی 83-1382 سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان زاهدان بالغ بر18332 هکتار است که5/11 درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می دهد . از این مقدار4/27 درصد به کشت باغات و6/72 درصد به زراعت های سالانه اختصاص دارد . محصولات عمده زراعی شهرستان غلات و نباتات علوفه ای می باشد .طی همان سال 64 واحد صنعتی پرورش و نگهداری دام و طیور در سطح شهرستان فعال بوده است . همچنین میزان تولید شیر ، گوشت قرمز ، گوشت مرغ و عسل به ترتیب 6/19 ، 7/1 ، 9/0 و - هزار تن بوده است . لازم به ذکر است این شهرستان دارای 59 واحد پرورش ماهی با تولید 5/88 تن می باشد .
صنعت و معدن
تعداد صنایع موجود شهرستان زاهدان 303 واحد می باشد که تعداد – واحد آن در نقاط روستایی و تعداد – واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می باشند . درسال 1382 تعداد 5 کارگاه فعال مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارتند از : گرانیت ، لاشه تراورتنی ، گل سفید ، کرومیت ، منگنز. سهم شهرستان از کارگاه های معدنی فعال استان 3/33 درصد می باشد . میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی – تن می باشد که – درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده است .
ردیف | نام معدن | ماده معدنی | ذخیره ( تن ) | تعداد شاغلین | ظرفیت استخراج سالیانه |
1 | لار شرقی | گرانیت | 3000000 | 20 | 12000 |
2 | بوک | ً | 2400000 | 8 | 3000 |
3 | چشمه رضایی | لاشه تراورتن | 3540000 | 11 | 20000 |
4 | انجیزه | گل سفید | 38000 | 32 | 1000 |
5 | آب غلامان | کرومیک | 10000 | 21 | 2000 |
6 | چاه زرد دو | کرومیت و منگنز | 11500 | 8 | 2300 |
7 | ژوژ | کرومیت | 12500 | 8 | 2000 |
8 | دومک | کرومیت | 11000 | 5 | 2000 |
9 | کاشی | کرومیت | 12300 | 18 | 2050 |
10 | کریم آباد | گل سفید | 15000 | 16 | 1500 |
11 | نور آباد | گرانیت | 550000 | 16 | 6000 |
12 | گراغه | گرانیت | 1000000 | 14 | 6000 |
اهم طرح های در دست اقدام
عنوان پروژه | محل اجراء | دستگاه اجرایی | میزان اعتبار | نوع کاربردی |
سد تغذیه ای گلک حصاروئیه | زاهدان | شرکت سهامی آب منطقه ای | 52000 میلیون ریال | کنترل و مهار سیلاب به میزان 27 میلیون متر مکعب |
اجرای تاسیسات فاضلاب شهر زاهدان | زاهدان | شرکت آب و فاضلاب استان | 600000 میلیون ریال | - |